9–11 қазан аралығында Ұлан ауданының Бозанбай маңындағы «Бүркіт төбе» этно алаңында халықаралық деңгейдегі «Шығыс Салбурыны — 2025» бүркітшілер фестивалі өтуде. Шараға еліміздің түкпір-түкпірінен және шетелден келген құсбегілер мен көрермендер қатысып, ұлттық өнер мен салттың көрінісін тамашалауда, деп хабарлайды Altainews.kz тілшісі. 

Фестиваль бағдарламасында бүркітшілердің шеберлік көрсетулері, жарыстар мен дәстүрлі сайыстар, ұлттық қолөнер жәрмеңкесі мен гастрономиялық дәмдер, мүшәйра мен гала-концерт секілді мәдени шаралар бар. Бұл — ұлттық мұраны дәріптеп, өңірдің туристік тартымдылығын арттыруға бағытталған ірі мәдени оқиға.

«Салбурын» ба, әлде «салбұрын» ба?

Фестиваль туралы ақпарат жарияланған сайын әлеуметтік желілер мен баспасөзде жиі талқыланатын сауал — осы сөздің дұрыс жазылуы. Тіпті журналистердің өздері де екі нұсқаны қатар қолданады. Сонымен, қайсысы дұрыс?

«Салбурын» — дәстүрлі аңшылық, яғни ұжым болып белгілі бір маусымда (көбіне қыста) аң-құсқа шығу дәстүрі. Бұл – тек саятшылық емес, қоғамшылдықтың, ерлік пен шеберліктің көрінісі. Қазіргі түсіндірме сөздіктерде де осы нұсқа норма ретінде берілген.

Тілтанушылардың пайымынша, сөздің түбірі көне түркі тілінен тарайды: «сал» (жіберу, айдау) және «бурун/бұрын» (ілгері, алда) элементтерінен құралған. Яғни бастапқы мағынасы — «топ болып, алға аттану», «ұжымдық аңшылыққа шығу». Бұл этимологиялық негіз бүгінгі мағынасына толық сәйкес келеді.

Қазақ әдебиетінде салбурын ұғымы батырлық пен дала мәдениетін айшықтайтын символдық көрініс ретінде жиі суреттеледі. Тарихи эпостар мен романдарда, халық аңыздарында ол ерлік пен еркіндіктің көрінісі болып бейнеленеді.

Ғылыми көзқарас

Соңғы жылдары баспасөз бен ауызекі қолданыста «салбурын» және «салбұрын» нұсқалары қатар кездесіп жүр. Бұл — тілдің табиғи құбылысы.

Филология ғылымдарының докторы, С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті «Абайтану» ғылыми-зерттеу институтының директоры Айжан Қартаева бұл жөнінде былай дейді:

Ғалымның пікірінше, «салбурын» — ресми-құжаттық және ғылыми мәтіндерде қолданылатын әдеби норма, ал «салбұрын» — ауызекі сөйлеуде, аймақтық қолданыста жиі кездесетін дыбыстық нұсқа. Сондықтан екеуінің де өмір сүруі — тілдің байлығы мен табиғилығын көрсетеді.

Мәдени брендке айналған дәстүр

«Шығыс Салбурыны» бүгінде этноспорттық жарыс шеңберінен шығып, кең ауқымды мәдени-фольклорлық фестивальге айналды. Ол – ұлттың тамырлы дәстүрін жаңғыртып, жас ұрпаққа ұлттық мұраның мәнін түсіндіретін үлкен алаң.

Сонымен қатар, бұл шара аймақтың туристік имиджін көтеріп, жергілікті қолөнер мен гастрономияны халықаралық деңгейге таныстыруға зор үлес қосуда.

P.S.: Редакциялық және ресми мәтіндерде «салбурын» нұсқасын қолдану орынды. Алайда ауызекі тілде, аймақтық мәдени мәтіндер мен фольклорлық туындыларда «салбұрын» формасы да орынды әрі тарихи-диалектілік дәстүрдің заңды көрінісі болып саналады.