Кілем тоқу – қазақ халқының ең көне қолөнерінің бірі. Кілем жасау өнері мыңдаған жылдар бұрын пайда болған және көшпенділердің өмірімен тығыз байланысты. Киіз үйлер тоқылған және киізден жасалған бұйымдармен безендірілген және осы бұйымдар күнделікті тұрмыста қолданылған, қыз жасауы, тіпті әлеуметтік мәртебенің нышандары ретінде қызмет еткен.  

Қазақтар үшін кілем жай ғана интерьер емес, жылулық, жайлылық пен отбасылық игіліктің белгісі болып табылады. Кілемдердегі түрлі-түсті ою-өрнектер терең мағынаны білдіреді, яғни оларда ежелгі білім, дәстүрлер, табиғатпен байланыс, сондай-ақ, ата-баба дүниетанымы астарланып, бейнеленген. Әр жолақта, өрнекте және түсте халықтың тарихы, оның рухы мен мәдениеті жатыр.   

Шығыс Қазақстан - халық қолөнерінің бесігі

Шығыс Қазақстан ғасырлар бойы халық қолөнерінің, оның ішінде кілем тоқу орталықтарының бірі болды. Мұнда Алтайдың көркем тау бөктерінде кілем жасау дәстүрі түпнұсқалығы мен бірегей ерекшеліктерін сақтай отырып, ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырған. 

Соңғы жылдары облыс басшылығының қолдауы арқасында өңірде кілем тоқу өнері дамудың жаңа серпініне ие болды. Бұл ретте облыстың бұрынғы әкімі, қазір Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары Ермек Көшербаев үлкен рөл атқарды, ол үнемі халық қолөнерін жаңғыртуға және танымал етуге ерекше көңіл бөледі. Бүгінде оның бастамаларын облыстың жаңа басшылығы жалғастырып, шеберлерге көмек көрсетіп, ірі мәдени іс-шаралар ұйымдастыруда

Кілем тоқудың маңыздылығын көрсететін жарқын оқиғалардың бірі жыл сайынғы дәстүрлі облыстық «Туған жер - алтын бесігім» фестивалі болды. Ол белгілі мемлекет қайраткері Бердібек Сапарбаевтың бастамасы еді, сонымен қатар халық шығармашылығын көрсету үшін маңызды алаңға айналды.  

Дәстүрлерді сақтаудың тағы бір орталығы Шығыс Қазақстан сәулет-этнографиялық және табиғи-ландшафттық музей-қорығы болды, оның топтамасында 352 бірегей кілем бұйымдары сақталған. Бұл жәдігерлер музей зерттеушілері ұйымдастырған көпжылдық этнографиялық экспедициялар кезінде жиналған.

Кілем тоқу Катонқарағай, Тарбағатай және Ұлан аудандарында кеңінен дамыды. Мұнда шеберлер бүгінгі күнге дейін заманауи интерьер мен сәнде қолданылатын бірегей кілемдер, киізден жасалған бұйымдар мен сәндік элементтерді жасай отырып, ежелгі технологияны қолданады.  .

«Ғасырлық дәстүрлер» республикалық кілем тоқу фестивалі

Шығыс Қазақстанда кілем тоқуды дамытудың шарықтау шегі 2025 жылдың 6-7 наурызы күндері Өскеменде өтетін «Ғасырлық дәстүрлер» кілем тоқу және сәндік-қолданбалы өнер бұйымдарының республикалық фестивалі болмақ. Бұл фестиваль Жұмысшы мамандықтары Жылы аясында 8 наурыз –Халықаралық әйелдер мейрамы қарсаңында өткізілмек.

Фестивальдің ұйымдастырушылары:

«Шығыс Қазақстан облысының мәдениет басқармасы» ММ

«Шығыс Қазақстан облыстық филармониясы» КМҚК

«ШҚО сәулет-этнографиялық және табиғи-ландшафттық музей-қорығы» КМҚК

Фестивальдің мақсаттары мен міндеттері:

Фестиваль халықтық кілем тоқу дәстүрлерін насихаттау және сәндік-қолданбалы өнер шеберлерін қолдау мақсатында өткізіледі. 

Іс-шараның негізгі міндеттері:

✔Қазақстан халқының рухани және мәдени тұтастығын нығайту

✔Кілем тоқудың аймақтық ерекшеліктерін сақтау және насихаттау

✔Шығармашылық идеяларды талқылау және тәжірибе алмасу үшін арт-алаңын құру

✔Дәстүрлі қолөнер негізінде шығармашылық индустрияларды дамыту

✔Шеберлердің жұмыстарын көрсету және сатып алушыларды тарту

✔Қолөнершілердің кәсіби шеберлігін арттыру

✔Өңірлер арасындағы мәдени және сауда-экономикалық байланыстарды дамытуды қолдау

✔Шығыс Қазақстанның туристік әлеуетін дамыту

✔Еңбек адамы бейнесін және оның ел мәдениетіне қосқан үлесін насихаттау  

Қолөнершілер қолданатын станоктармен, иіру құралдарымен және ежелгі материалдармен өтетін фестиваль дәстүрлі тоқымашылармен танысу үшін бірегей платформа болады. Көрермендердің назарына бірегей кілемдер, киізден жасалған бұйымдар, гобелендер және сәндік-қолданбалы өнердің басқа да үлгілері ұсынылады. 

Фестивальге қатысуға Қазақстанның түрлі өңірлерінен сәндік-қолданбалы өнер шеберлері, сондай-ақ, халық шығармашылығымен айналысатын жеке және заңды тұлғалар шақырылды. Қатысушылардың жасы шектелмейді, бұл тәжірибелі шеберлерге өз білімдерін жас ұрпаққа беруге мүмкіндік туғызады.  

Фестиваль аясында арнайы көрме аймақтары ұйымдастырылады, онда қолөнершілер өз бұйымдарын, жабдықтары мен материалдарын көрсетіп, оқыту шеберлік дәрістерін өткізе алады. 

Фестивальге Қазақстанның белгілі шеберлері қатысады, олардың арасында:

✔ Тамара Капқызы (Алматы облысы) – ЮНЕСКО-ның сапа белгісінің иегері, Қазақстан Қолөнершілер одағының құрметті мүшесі. 

✔Гульжанат Кабижанова (Алматы қаласы) - Қазақ ұлттық университетінің профессоры, Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі.

✔Галия Рыскалиева (Атырау облысы) - сәндік-қолданбалы өнер шебері, Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының қатысушысы.

✔Асель Даулбаева (Жамбыл облысы) – «AlánsQolóner» қолөнершілер бірлестігінің мүшесі. 

✔Камаш Толеубаева (Қарағанды облысы) - Қазақстан Қолөнершілер одағының мүшесі.

Шығыс Қазақстан облысынан: Ксения Лещенко, Надежда Ионова, Ошан Шакерман, Ергүл Тоқай, Сайлан Мухаметбек, Гульнар Кожамжарова, Дилинур Исмаилова, Динара Асетканова.

Жұмыстарды халық өнері саласындағы жетекші сарапшылар бағалайтын болады:

✔Айжан Бекқұлова – Қазақстан Қолөнершілер одағының төрағасы (Алматы қаласы).

✔Тарбия Айдымбаева - сәнгер, Tarbiyabrend сән үйінің жетекшісі.

✔Бибігүл Карденова - «URSHUK» республикалық қоғамдық ұйымының төрағасы.

✔ Райса Мұхамеджанова – «ШҚО қолөнершілер орталығының жетекшісі.

✔Күләш Ақашова – Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі.

«Ғасырлық дәстүрлер» фестивалі – бұл жай ғана фестиваль емес, болашақ ұрпаққа баға жетпес мәдени мұраны сақтау және беру мүмкіндігі. Бұл шеберлерге өз таланттарын көрсетуге, тәжірибе алмасуға, серіктестер мен сатып алушыларды табуға мүмкіндік береді.  

Шығыс Қазақстан өзінің қолөнер орталығы ретіндегі мәртебесін тағы да дәлелдейді, мұнда ежелгі дәстүрлер халық шығармашылығы үшін жаңа перспективалар жасай отырып, қазіргі заманға үйлесімді енген.  

Н. Ахметжанов - мәдениет қайраткері, 

«Шығыс Қазақстан сәулет-этнографиялық

және табиғи-ландшафттық музей-қорығы» КМҚК

директорының міндетін атқарушы