2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап мемлекеттік сатып алу туралы жаңа заң қолданысқа енеді.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев «Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам» Жолдауында  мемлекеттік сатып алудың мүлде жаңа жүйесі жасалатынын айтты. Бір жыл ішінде құзырлы органдар мемлекеттік сатып алудағы процестер оңтайландыратын жаңа заң жобасын әзірледі.

Мемлекеттік сатып алу – жаңашылдықтарды, озық технологиялар мен отандық өндірісті ілгерілетуге ықпал ететін тиімді тетік. Осыған орай ҚР Қаржы министрлігі Шығыс Қазақстан және Абай облыстарының бизнес өкілдерімен, мемлекеттік сектормен және азаматтық қоғаммен өкілдерімен кездесіп, «Мемлекеттік сатып алу туралы» Заңдағы негізгі өзгерістерді түсіндірді.

Кездесу барысында бизнес және мемлекеттік сектор өкілдері түйткілді мәселелерін көтеріп, бірнеше ұсыныстарын ортаға салды. Өз кезегінде вице-министр бұл ұсыныстардың ескерілетінін айтты.

Жергілікті тапсырыс орындаушыларға басымдық беріледі

2025 жылдан бастап мемлекеттік сатып алу барысында тапсырыс беруші мен тапсырысты орындаушы мекемелердің тіркелген жері бір аумақта болса, сол мекемеге қосымша ұпай беріледі.

Бүгінде мемлекеттік сатып алу көптеген кәсіпкерлердің тікелей табыс көзіне айналып отыр. Себебі кез келген мәселеде, қажетті тауарды жеткізу, белгілі мөлшердегі қызметті атқару, әсіресе құрылыс нысандарын салу және жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін тапсырыс беруші де, қызметті ұсынушы да өз келісімдерін мемлекеттік сатып алу аясында ашық жүргізеді.

Мемлекеттік сатып алудың ашық конкурсында белгілі бір көлемдегі қызметті орындау тапсырысын елдің екінші шетіндегі мекеменің ұтып алу жағдайлары жиі орын алады. Әрине, егер ол компания өзіне жүктелген міндеттерді келісімшартты бұзбай орындаса, еш әбестік жоқ. Алайда тапсырысты алып, бірақ қашықтыққа байланысты оны жүзеге асыра алмау немесе қосалқы мердігерді тарту арқылы жүктелген жұмысты шала орындау жағдайлары да орын алатыны жасырын емес.

Яғни жаңа заң бойынша, мемлекеттік сатып алуға жергілікті және көрші облыстардың компаниялары қатысатын болса, жергілікті компанияға екі ұпай қосу ақылы басымдық беріледі. 

Тапсырыс орындаушылардың талабы күшейтіледі

Қазіргі уақытта Үкімет жұмысының негізгі бағыты – отандық тауар өндірушілерді қолдау. Бұл барлық салаға, соның ішінде сатып алуға қатысты. Сондықтан егер тапсырысты орындаушылар жұмысты мерзімінде аяқтамаса немесе тауарларды уақытылы жеткізбесе, олар өз әрекеттері үшін жауап береді.

Сонымен қатар жаңа заң бойынша тапсырыс орындаушының үстінен техникалық және қоғамдық қадағалау жүргізіледі.

Жаңа заң тапсырыс берушілерді өндірістік жұмыстардың кестесін ашық порталда орналастыруға міндеттейді. Бұл әр тұрғынға құрылыс процесін бақылауға, олар жарияланған мәліметтерді салыстыруға және кері байланыс орнатуға мүмкіндік береді.

Шағымдарды қарау жүйесі өзгертілді

2016 жылдан бастап Қаржы министрлігі комитетінің ішкі мемлекеттік аудит органдары қоғамдық порталды бақылайтын уәкілетті орган болып табылады. Олар федералды қадағалау барысында толық бақылау жүргізуге, шағымдарды қарауға жауап береді.

Жаңа заңда шағымдану тетіктері қайта қаралып, түбегейлі өзгертілді. Бірақ ішкі мемлекеттік аудит комитеті мен оның аймақтық департаменттері өз функцияларын сақтап қалды. Олардың міндеті – шарттық міндеттемелердің орындалуын бақылауды күшейту және өтінімдерді қабылдамаудың заңдылығын қамтамасыз ету.

Мерзімдер қысқартылды

Мемлекеттік сатып алу конкурсын ұйымдастыру, тапсырысты орындау, шағымдарды қараудағы мерзімдердің қысқартылуы сатып алу процесін жеделдетеді. Тапсырыс берушілер мен ұйымдастырушыларда шарттарды жедел жасасу мүмкіндігі пайда болады. Бұл мердігерлерге қысқа мерзімде жұмысқа кірісуге мүмкіндік береді.

Сонымен қатар қазір сот қызметі мемлекеттік сатып алуға қатысты арыз-шағымдарды бір жарым жылға дейін қарауға құқылы болса, жаңа заңнамада оның мерзімі төрт айға дейін қысқартылды.

Бір көзден мемлекеттік сатып алу

Бір көзден мемлекеттік сатып алуға жол берілетін екі негізгі жағдай бар. Біріншісі, егер мемлекеттік сатып алу рәсімі жарияланып, бірақ бірде-бір өтінім келіп түспесе немесе келіп түскен өтінімдер талаптарға сәйкес келмесе қолданылады. Бұл жағдайда тапсырыс беруші бұрын өзара әрекеттескен немесе ең тиімді шарттарды ұсынатын жалғыз жеткізушіге жүгіне алады. Екіншісі, бұл әдіс заң бір көзден сатып алу мүмкіндігін тікелей көрсететін жағдайларда қолданылады.

Жаңа Заң бойынша тапсырыс берушілердің тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді жедел сатып алуына оңтайлы жағдай жасау және оларға барынша дербестік беру мақсатында құны 100 АЕК-ке дейінгі тауарларды, 500 АЕК-ке дейінгі жұмыстар мен қызметтерді бір көзден сатып алу құқығы қарастырылған. Ауыл әкімдіктері үшін мұндай тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алу шегі 3000-нан 4000 АЕК-ке дейін ұлғайтылды.

Сондай-ақ төтенше жағдайлардың алдын алуға қажетті тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді бір көзден сатып алу мүмкіндігі әзірге тек төтенше жағдай салдарын жою үшін бекітілді.

Ақерке Рағызбаева