Скринингтік зерттеулер тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде де, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру шеңберінде де жүргізіледі. Өскемен қаласының №1 емханасында скрининг жүргізу тәсілдері, сондай-ақ оларды кімге және қашан өту керектігі туралы айтып берді.

Пренатальды скрининг

      Алғаш рет скринингтен немесе тексерулер мен талдаулардың бүкіл кешенінен шақалақ анасының құрсағында жатқанда өтеді. Ол болашақ ананың жүктілігінің бірінші триместрінде (үш айында) жүргізілгендіктен пренатальды деп аталады.

       Ұрықтың диагностикасы мамандарға нәрестеде туа біткен патологиялар мен дамуындағы ауытқушылықтарды жоғары дәлдікпен анықтауға мүмкіндік береді. Сондықтан пренатальды скрининг  ананың жүктілігі кезінде ұрықтың барлық маңызды органдарын тексеруді қамтиды. Бұл нәрестеде хромосомалық аурулардың даму қаупін жүктіліктің ерте кезеңінде анықтайтын әдістердің бірі.

       - Емханада 13-тен 16 аптаға дейінгі мерзімде әйелден хромосомалық деректерді талдауға қан алынады. Бұл ұрықта Даун синдромының бар-жоғын анықтауға көмектеседі.  Сондай-ақ 20-шы және 30-шы аптада баланың дамуында патологиялардың бар-жоғын анықтау үшін ұрықтың ультрадыбыстық зерттеуі жүргізіледі. Мұның бәрі ата-аналарға баланы өмірге әкелу немесе жүктілікті тоқтату туралы дұрыс шешім қабылдауға көмектеседі, - дейді №1 емхананың бас дәрігерінің міндетін атқарушы Александр Осколков.

        Оның айтуынша, ерте кезеңдерде жүргізілген генетикалық зерттеулер ұрықтың қалай дамып келе жатқанын айқын көрсетеді. Бірақ өмірде ғажайыптар да болады, барлық тексерулер  нәрестеде Даун синдромы барын көрсетсе де, дені сап-сау бала туған кездер кездеседі.

     - Бөбекте Даун синдромының болуы мүмкін деген сәл ғана күдік болса да, егер ата-анасы  жүктілікті үзбеу туралы шешім қабылдаса, әйел Астанаға одан әрі тексерілуге жіберіледі. Онда ұрықты қоршап тұрған сұйықтыққа генетикалық зерттеу жасалады. Ол хромосома жиынтығының, яғни Даун синдромының болуын немесе болмауын жоғары дәлдікпен көрсете алады, - деп түсіндірді Александр Осколков.

       Пренатальды скрининг кезінде ұрықта туа біткен жүрек ақауын анықтауға болады. Ол үшін болашақ ананың жүктілігінің әртүрлі кезеңдерінде бірнеше ультрадыбыстық зерттеулер жүргізіледі, әртүрлі  мамандар оны  әр түрлі аппараттарда жүргізеді.

       Диагноз расталса, онда бұл баланың тууы ерекше бақылауға алынады. Егер ақау аса қауіпті болмаса, онда әйел Өскемендегі Ана мен бала орталығында босанады. Ерекше қиын жағдайларда сәбидің дүниеге келуіне еліміздің үздік мамандары көмектесу үшін ананы  Астанаға алдын ала жібереді.

       – Жүрек ақауы бар балалар өте әлсіз, көкпеңбек болып туады. Олар үшін дүние есігін ашудың өзі үлкен сынақ және кез келген шарана оны көтере алмайды. Жүрек ақауына ота жасауға  болады, әдетте операциялар нәресте бір жасқа толғанда тағайындалады.  Нәрестенің белгілі бір салмаққа жетуін күту керек, - деп түсіндірді Александр Сергеевич.

Неонатальды скрининг

     Нәресте екінші скирингтен туа сала перзентханада өтеді. Бұл жолы да шақалақтың дамуындағы патологиялар мен туа біткен қауіпті аурулардың бар-жоғы мұқият зерттеледі. Олардың ішінде гипотиреоз және фенилкетонурия бар.

      Гипотиреоз – бұл  эндокриндік жүйенің ауруы, қалқанша безінің гормондарының жетіспеушілігі. Бұл гормондар метаболизмді реттейді, эмоционалды фонға,  ағзаның стресске төзімділігіне әсер етеді. Олардың жетіспеушілігі денсаулықтың ауыр проблемаларына: жүрек пен бүйректің дұрыс жұмыс істемеуіне, семіздікке, иммунитеттің төмендеуіне және бедеулікке әкелуі мүмкін.

      Фенилкетонурия – бұл тұқым қуалайтын ауру, фенилаланин аминқышқылдарының алмасуының бұзылуы. Уақытында және дұрыс ем алмаған нәрестелерде  ақыл-ой кемістігі мен әртүрлі психикалық бұзылулар кездеседі.

      - Осындай  патологиямен туған балалар ұзақ уақыт бойы, өсу кезеңі аяқталғанға дейін емделеді және болашақта диета ұстайды. Мұндай балаларда тағамнан фенилаланин аминқышқылы толығымен сіңірілмейді, - деп жалғастырды Александр Осколков.

        Жаңа туған бөбектерге перзентханада  тағайындалатын тағы бір маңызды зерттеу - ол офтальмологиялық скрининг. Оны барлық шала туған шараналар міндетті түрде өтеді. Мерзімінде туған нәрестелерге мұндай скрининг егер көру қабілетінің бұзылуына күдік болса ғана жүргізіледі. Балалар офтальмологы бөбектің көз түбін ультрадыбыстық аппаратта тексереді.

     Сонымен қатар перзентханада аудиометрия деп аталатын арнайы аппаратпен нәрестенің есту қабілетін тексереді. Есту қабілетінің бұзылуына күдік болған жағдайда баланы алты жасқа толғанға дейін есепке алады және қайта тексереді. Болашақта мұндай науқас өмір бойы бақыланады. Егер диагноз расталса, онда баланы сурдолог маманы есепке алып, оған тиісті ем тағайындалады.

Мектеп жасына дейінгі және оқушы балалар да назарда

      Мамандардың айтуынша, ай сайынғы тексерулер мен бір жасқа дейінгі барлық балалар міндетті түрде өтетін скрининг өте маңызды. Тар бейінді мамандар – невропатолог, офтальмолог, хирург, эндокринолог және басқа да бірқатар дәрігерлердің талдаулары мен кеңестері баланың жасына сәйкес дамуын бақылауға және ықтимал патологияларды ерте кезеңдерде анықтауға мүмкіндік береді.

     Мектеп жасына дейінгі балаларды профилактикалық тексерулерден өткізу де маңызды. Бүлдіршіндер үш жастан бастап жылына бір рет өтеді. Тар бейінді мамандардың тексеруінен 3, 6, 10, 12 және 15 жастағы балалар міндетті түрде өтуге тиіс.

      Александр Осколков атап өткендей, әдетте 15 жастағы жасөспірімдерді кәсіби тексеруден өздері оқитын мектептерінде өткізеді. Бұл - балалардың денесі толысып, гормондардың деңгейі көтерілетін маңызды кезеңдердің бірі. Сондықтан жасөспірімдер 15 жасында қарапайым мамандардан басқа гинеколог пен урологтың кеңесін алып, алғаш рет өкпе флюорографиясын жасайды.

      Балалар мен жасөспірімдердің барлығы, тіпті олардың ата-аналары баланың дені сау екеніне сенімді болса да, скринингтер мен кәсіби тексерулерден өтуге тиіс. Өйткені мұндай тексерулер шартты түрде дені сау тұрғындар арасында қауіпті ауруларды анықтау мақсатында жүргізіледі, тіпті оның  алғашқы белгілері болмаса да. Ауруды ерте анықтау оның асқынуын болдырмауға және кей кезде адамның өмірін сақтап қалуға мүмкіндік береді.

Ересектерге арналған алты скрининг бар

      Қазақстанда ересек тұрғындар арасында да скринингтік тексерулер жүргізіледі. Сондықтан елімізде скринингтік тексеруден өтетін бірнеше мақсатты топ анықталған.

      - Скринингтер қоғамның денсаулығын қорғауға бағытталған. Сол себепті жоспарлы тексерулерден өту  азаматтардың міндеті болып саналады. Қазақстан Республикасының «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодексіне сәйкес жұмыс берушілер өз қызметкерлерінің скринингтерден өтуі үшін барлық жағдай жасауға міндетті. Оның ішінде қызметкері тексеруден асықпай  өтуі үшін оны жұмыстан босатуға тиіс, - деп атап өтті Өскемен қалалық №1 емханасының жалпы практика дәрігері Мейірім Қайырбекова.

        Маман скринингтен өту үшін міндетті медициналық сақтандыру жүйесінде сақтанушы мәртебесіне ие болу қажет екенін еске салды.

       Скринингтер тексерулер қарастырылған белгілі бір жас тобына жататын азаматтарға тағайындалады. Егер ағымдағы жылы пациент тізімге енгізілсе, учаскелік медбике оны скринингке шақырады және оған қалай дайындалу керектігін түсіндіріп береді.

        Ересектерге арналған скринингтердің бірі 30 мен 70 жас аралығындағы ерлер мен әйелдер арасындағы мінез-құлық қауіп факторларын ерте анықтау мақсатында жүргізіледі. Сондай-ақ тексерулер артериялық гипертензияны, жүректің ишемиялық ауруын, қант диабетін, глаукоманы және онкопатологияны ерте диагностикалауға бағытталған. Мұндай скрининг төрт жылда бір рет жүргізіледі.

       – Бұл процедура өте қарапайым және көп уақытты қажет етпейді. Барлық тексерулер дәрігерге дейінгі кабинетте жүргізіледі. Мұнда пациенттің бойы мен салмағы өлшеніп қана қоймай, қандағы глюкоза мен холестерин деңгейін арнайы портативті аппараттардың көмегімен өлшейді. Сонымен қатар қан қысымы мен көздің қысымы өлшенеді және алкогольді тұтыну, темекі шегу, диетаны сақтамау салдарынан болатын басқа қауіп факторлар анықталады. Егер қандай да бір көрсеткіштер нормадан жоғары болса, пациентті қосымша тексеруден өткізеді және қажет болған жағдайда емдеуді тағайындайтын тар бейінді мамандардың кеңесіне жазады, - деп қосты  Мейірім Қайырбекова.

Обырдың алдын алу үшін

       Онкологиялық ауруларды ерте және қатерлі ісікке дейінгі кезеңдерде анықтау үшін бірқатар арнайы скринингтер жүргізіледі.

      Атап айтсақ, 30 жастан 70 жасқа дейінгі әйелдерді төрт жылда бір рет жатыр мойны обырын ерте анықтауға тексереді. Патологияға шамалы күдік туындаған жағдайда пациент «жасыл дәліз» бойынша қосымша тексерулерге және онкологтың кеңесіне жіберіледі.

       Скринингтің тағы бір түрі 40 пен 70 жас аралығындағы әйелдерде сүт безі қатерлі ісігін ерте анықтауға арналған. Оның мәні – қыз-келіншектер екі жылда бір рет маммографиялық тексеруден өтеді. Маммографиялық суретке талдау екі рет жасалады: алдымен емханадағы рентгенолог қарайды, содан кейін суретті онкологиялық орталықта әріптесі оқиды. Осыдан кейін ғана нақты диагноз қойылады.

     Скринингтің тағы бір түрі – колоректальды қатерлі ісікті (тоқ ішек қатерлі ісігі) ерте анықтау – 50-70 жас аралығындағы ерлер мен әйелдер арасында екі жылда бір рет жүргізіледі.

      – Скрининг барысында анықталған созылмалы аурулары бар адамдар есепке алынады. Бұған қоса, олар динамикалық бақылауда болады. Ал жіті аурулар анықталса, науқастарға тексеру жүргізіледі. Толығымен емделіп шыққанша олардың денсаулығы қадағаланып, тиісті ем тағайындалады, - деп атап өтті Мейірім Қайырбекова.

       Скринингтік зерттеулер бірқатар ауыр және қауіпті ауруларды дер кезінде анықтап, дерттің алдын алуға көмектеседі. Олар неғұрлым ерте анықталса, жазылу кепілдігі де соғұрлым жоғары болатынын есте ұстау керек.

 Аударған – Айна Ескенқызы