АИТВ (ақуыз тапшылығы вирусы) адам ағзасын әлсіретіп, иммундық жүйені бұзады. Бұл вируспен күресу тек жеке адамның ғана емес, бүкіл қоғамның денсаулығын қорғаудың басты бағыты болып табылады. АИТВ-мен күресу кезінде ғылыми жетістіктер, әлеуметтік білім беру, алдын алу шаралары және ерте диагностика шешуші рөл атқарады.

АИТВ адам ағзасының иммундық жүйесін бұза отырып, адамның түрлі инфекцияларға және ауруларға қарсы тұру қабілетін төмендетеді. Вирус ұзақ уақыт бойы симптомсыз болуы мүмкін, бірақ оның салдары өте ауыр болуы мүмкін, себебі АИТВ иммунитет тапшылығын тудырып, СПИД (қорғаныш тапшылығы синдромы) ауруына айналуы ықтимал.

АИТВ инфекциясының таралуы бірнеше жолмен жүреді: жыныстық қатынас, есірткі инъекциясы және анадан балаға берілу. АИТВ жұқтырған адамдардың өздерінің жағдайын түсінуі және оларды емдеу шараларын дұрыс орындауы инфекцияның таралуын айтарлықтай азайтады. Сондықтан алдын алу, тестілеу және хабардарлықтың жоғары деңгейі өте маңызды.

Қазақстанда қанша бала мен ересек адам АИТВ жұқтырған?

Денсаулық сақтау министрлігінің Медициналық көмекті ұйымдастыру департаменті елімізде қанша бала мен ересек адам АИТВ инфекциясын жұқтырғанын хабарлады.

Министрлік мәліметінше, АИТВ-мен өмір сүріп жатқан адамдарға динамикалық бақылау жүргізіліп, антиретровирустық препараттармен қамтамасыз ету кепілдендірілген тегін медициналық көмек көлемі (ТМККК) аясында жүзеге асырылады.

Антиретровирустық терапияның бірінші желісіне жататын препараттардың бір жылдық курсының құны – жылына 104 025 теңге. Ал дәрілік тұрақтылық дамыған жағдайда немесе бірінші желі препараттарына қарсы көрсетілімдер болған жағдайда тағайындалатын екінші желі препараттарының бір жылдық құны – 1 330 790 теңге.

АИТВ-мен күресуде маңызды бағыттардың бірі – бұл емдеу. Қазіргі таңда антиретровирустық терапия (АРТ) арқылы АИТВ жұқтырған адамдардың өмір сүру сапасы жақсарып, өмір ұзарады. Ерте кезеңде диагноз қою және тиісті ем жүргізу АИТВ инфекциясын бақылауға алуға мүмкіндік береді. Бұл, әсіресе, АИТВ-ның ұзақ мерзімді әсерлерін азайтуға және пациенттің қалыпты өмір сүруіне ықпал етеді.

АИТВ инфекциясының алдын алу үшін қоғамда дұрыс ақпаратты тарату маңызды. АИТВ туралы білім беру, стигмаларды жеңу және АИТВ жұқтырған адамдарға әлеуметтік қолдау көрсету қоғамдық денсаулықты сақтауға маңызды үлес қосады. Адамдарға АИТВ жұқтырудың алдын алу тәсілдерін түсіндіру және оларды қорғауға бағытталған ақпараттар ұсыну қоғамдағы қауіпсіздікті қамтамасыз етеді.

Елімізде, оның ішінде Шығыс Қазақстан облысында АИТВ (ВИЧ) инфекциясын жұқтыру деректері әлі де азаймай тұр. Облыс еліміз бойынша осы ауруды жұқтырғандар саны жөнінен алғашқы орындардың бірінде орналасқан. Биылдың өзінде өңірде АИТВ жұқтырған 273 адам тіркелген.

Шығыс Қазақстан облысының ЖИТС-тың (СПИД) алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі орталығының мамандары облыстағы АИТВ жұқтыру жағдайлары былтырғымен салыстырғанда 27 адамға азайғанын атап өтуде. Аталған инфекция Өскемен қаласында, Алтай ауданында, Риддер қаласында, сондай-ақ Шемонаиха мен Глубокое аудандарында жиі тіркеліп отыр. Көп жағдайда бұл ауру ота жасату алдында немесе дәрігерге қаралғанда, қан талдауы нәтижесінде анықталған. Сонымен қатар, 17 адам өздігінен арнайы келіп, АИТВ-ға қан талдауын тапсырғаннан кейін инфекция жұқтырғанын білген.

Биыл тіркелген 273 науқастың 37%-ы 40-49 жас аралығында болса, 33%-ы 30-39 жас аралығындағылар. Бұл көрсеткіш облыстағы АИТВ жұқтырған адамдардың орташа жасы туралы маңызды ақпарат береді. Қазақстанда АИТВ инфекциясын анықтауға арналған екі Genexpert автоматты ПТР анализаторы бар зертхана жұмыс істейді, олардың бірі Шығыс Қазақстан облысында орналасқан. Бұл зертхана облыс үшін өте маңызды, себебі АИТВ инфекциясын анықтау жұмыстары дәл және жылдам жүргізіледі.

Шығыс Қазақстан облыстық ЖИТС орталығында төрт дәрігер мен сегіз зертханашы жұмыс істейді. Олардың негізгі міндеті – халықты АИТВ инфекциясына скринингтік тексеруден өткізу. Скрининг екі әдіспен жүргізіледі: ИФТ (иммуноферментті талдау) және ИХЛА (химилюминесцентті иммундық алдау). Бұл әдістер инфекцияны ерте кезеңде анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл орталықта АИТВ жұқтырған пациенттер үшін антиретровирустық терапия (АРТ) мониторингі де жүргізіледі. Оған вирустық жүктемені және иммундық статусын анықтайтын заманауи зерттеу әдістері кіреді.

Бүкіл республика бойынша мұндай заманауи Genexpert автоматты ПТР анализаторлары тек екі жерде бар. Бірі Шығыс Қазақстан облыстық ЖИТС орталығында, екіншісі Шымкент қаласында орналасқан. Бұл құрылғылардың жұмыс істеуі адам араласуынсыз автоматтандырылған, яғни плазманы енгізгеннен кейін бір жарым сағат ішінде нәтиже алуға болады. Мұндай жоғары дәлдіктегі жабдықтар вирустың деңгейін анықтауда өте тиімді.

2023 жылдың соңында Шығыс Қазақстан облыстық ЖИТС орталығының зертханасына иммундық статусты анықтайтын жаңа құрал-жабдықтар алынды. Бұл құралдар лейкоциттердің жалпы санын, көмекші және супрессорлардың пайыздық қатынасын анықтауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, зертханада В және С гепатиттері мен мерездің қоздырғыштарын анықтайтын тесттер де жүргізіледі.

ЖИТС орталығы халықты АИТВ жұқпасының алдын алу, тестілеудің қолжетімділігін арттыру және ақпараттандыру бойынша белсенді жұмысын жалғастыруда. Өскемен қаласындағы Буров көшесі, 21/1 мекенжайында орналасқан ЖИТС орталығында ашық есік күндері ұйымдастырылады. Бұл күні кез келген адам таңғы 08:00-ден 15:30-ға дейін АИТВ жұқпасына тегін тестілеуден өту мүмкіндігіне ие. Сонымен қатар, өңірде студенттерге арналған ақпараттық іс-шаралар да өткізіліп тұрады. Осы шаралар арқылы жастар АИТВ туралы қажетті ақпарат алып, тестілеуден өту мүмкіндігін алады.

2023 жылдың 1 желтоқсанында Дүниежүзілік ЖИТС-пен күрес күні «Дұрыс жолды – адам құқығы жолын таңдаңыз» тақырыбымен аталып өтті. Бұл күн АИТВ проблемасына назар аударып, адам құқықтарын қорғау мәселелерін көтеруге бағытталған маңызды оқиға болып табылады.

2024 жылдың шілде айында Шығыс Қазақстан облыстық ЖИТС орталығында профилактикалық жұмыс бөлімі құрылды. Бұл бөлім халықты ақпараттандыруды күшейтуге және профилактикалық шараларды тиімді үйлестіруге мүмкіндік берді.

Шығыс Қазақстан облыстық ЖИТС орталығының эпидемиологиялық бөлімінің меңгерушісі Сәуле Кеңіспекова атап өткеніндей, АИТВ-ның таралу проблемасы қазіргі таңда өте өзекті. Халықты АИТВ жұқпасының алдын алу шараларына белсенді қатысуға шақыру, ақпарат тарату және қолжетімді тестілеу ұйымдастыру – осы бағыттағы басты басымдықтар. ШҚО ЖИТС орталығының бастамалары мен іс-шаралары аймақта АИТВ-ның алдын алуға және дені сау қоғам қалыптастыруға бағытталған маңызды қадам болмақ.

АИТВ-мен күресуде көптеген ғылыми жетістіктерге қол жеткізілді, бірақ бұл салада әлі де көптеген жұмыстар бар. Ғылыми зерттеулер мен жаңа емдеу әдістерінің арқасында болашақта АИТВ инфекциясын толығымен жеңу мүмкіндігі пайда болуы ықтимал. Сондықтан бұл күреске барша қоғамның белсенді қатысуы қажет.

Мәселен, АҚШ-тың Gilead Sciences, Inc. компаниясы АИТВ (СПИД) қарсы вакцина жасағанын мәлімдеді. Препараттың бір жылдық дозасының құны 40 мың доллардан асады.

Жылына екі рет жасалатын инъекциялар АИТВ-ның алдын алуда 96 пайыз тиімділігін көрсетті.

III фазаның рандомизацияланған, қос соқыр клиникалық зерттеулерінде екі препараттың тиімділігі салыстырылған. «Ленакапавир» тобындағы қатысушылардың 99 пайызы АИТВ жұқтырмаған. Зерттеу барысында 2179 адамнан тұратын «Ленакапавир» тобындағы тек екі адам ғана АИТВ жұқтырған.

АИТВ-мен күресу – бұл денсаулықты сақтау, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және әлеуметтік теңдікті сақтау үшін өте маңызды шара. Ерте диагностика, емдеу, білім беру және әлеуметтік қолдау АИТВ инфекциясының таралуын азайтуға, адамдардың өмір сапасын жақсартуға және қоғамның денсаулығын қорғауға бағытталған маңызды қадамдар болып табылады.