Телефон адам өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. Смартфонсыз адамның жұмысы ғана емес, өмірі тоқтап қалатындай. Өйткені осы кішкентай ғана құрылғының ішінде адам ғұмырының жарқын шақтары сақталған. Бүгінде шыр етіп дүниеге келген сәби «телефонның қыр-сырын шаранада жатқан кезден бастап меңгеріп шығады». Міне, дәл осы тұста үлкен қауіп жасырылған, деп хабарлайды  Altainews.kz тілшісі. 

Цифрлық технологияның дамуы адам өмірін әлдеқайда жеңілдетті. Қазір бір орыннан тапжылмай-ақ, кез келген затты сатып алуға болады. Ол үшін дүкен аралаудың да, тіпті, шетел асудың да қажеті жоқ. Бар болғаны қолдағы телефонды бір түртіп қою керек.

Мүмкіндігі толассыз бұл цифрлық жаңашылдықтың кері тарапы да бар. Яғни цифрлық гаджеттерді еңбектеген жас балаға дейін қолданады. Санасы бекімеген, бұғанасы қатпаған сәби телефоннан түрлі-түсті жылтылдаған бейнелерге телміріп, ата-анасына кедергі келтірмей өсе береді. Бір қарағанда, бұл тамаша құрал. Бала телефонға айналып отырғанда үйді де жинап, демалып, барлық шаруаны бітіріп алуға болады. Дүние есігін енді ашқан сәбиді телефонға телміртіп қою оның бойында дәл осы «цифрлық аутизмнің» пайда болуына әкеп соғады.

Цифрлық технологиялар дәуірінде кез келген жастағы баланың бойында бұл дерттің белгілерін табуға болады. 

Цифрлық аутизм деген не? 

Виртуалды немесе цифрлық аутизм – бұл компьютерлік ойындарда немесе әлеуметтік желілерде көп уақыт өткізетін балалардың бойында қалыптасатын аутизм спектрінің бұзылуы.

Қоршаған ортамен байланысу, қарым-қатынас құру, сол арқылы ойлану, талдау адам баласын дамытатын процесске жатады. Ал көгілдір экраннан көз алмай отыру, әлеуметтік желіде бос уақытты өткізу, адамның сана-сезімін төмендетіп, ойлау қабілетінің әлсіреуіне әкелмек.

Балалар арасында виртуалды ойындар мен әлемжелінің танымалдылығы виртуалды аутизмді дамыта түсті. Бұл цифрлық платформалардың қолжетімділігі экран алдында отыратын уақытты ұлғайтып, әлеуметтік және коммуникативтік дағдыларға кері әсер ете бастайды.

Виртуалды аутизмі бар балалар – ауызша емес әлеуметтік сигналдарды өңдеуде, көзбен байланысты ұстауда, тиісті мимиканы қолдануда және өзара сөйлесуге қатысуда қиындықтарға тап болады. Адам болмысындағы бұл қабілеттердің өшуі қарым-қатынасты құру мен сақтауда қиындықтарға әкелуі мүмкін. Сонымен қатар экран алдында шамадан тыс уақыт өткізу агрессия, ашуланшақтық және импульсивтілік сияқты мінез-құлық проблемаларына ықпал етеді.

Цифрлық аутизмнің белгілері мен салдарын тану арқылы ата-аналар виртуалды өзара әрекеттесу мен нақты әлеуметтік тәжірибе арасындағы салауатты тепе-теңдікті сақтау үшін алдын ала шаралар қолдануы маңызды.

Медицина не дейді?

Виртуалды аутизмнің гипотезасы сенімді болғанымен, ол ресми медициналық диагноз ретінде танылмайды.

Мектеп жасындағы психикалық дамуы тежелген балаларға бірнеше ерекшелік тән. Олар мектепте оқуға толық дайын болмайды. Себебі мұндай балаларда мектеп оқушысына қажетті біліктер мен дағдылар қалыптаспаған, оқу материалын игеру де қиынға түседі. Арнаулы көмексіз олар қарапайым санау, жазу, оқуды да меңгеруге қауқарсыз. Жүйке жүйесінің жұқаруы нәтижесінде олар тез шаршайды, еңбекке ынтасы төмен болып, көбінесе, бастаған істі аяғына дейін жеткізуге төзімдері жетпейді. Мұндай балаларда бас ауруы жиі болып тұрады. Психикалық дамуы тежелген балалардың зейіні тұрақсыз, көңілі сырт нәрселерге тез ауғыш келеді де, қажетті объектіге назар аудару қабілеті төмен болады.

Облыстағы балалардың психикалық дамуының кешігуін бақылап, емдеп жүрген дәрігер Мерхат Хасенұлының айтуынша, мұндай диагноз қойылатын балалардың саны бұрынғымен салыстырғанда тым қатты өскен де, кеміген де жоқ.

Айырмашылықтары қандай? 

Балалардағы аутизм – бұл белгілі бір психикалық функциялардың дамуындағы бұзылуларға байланысты ауру. Ол баланың қоршаған әлеммен әлеуметтік қарым-қатынасындағы қиындықтармен көрінеді.

Әдетте, аутизм диагнозы 2-3 жас шамасында әлеуметтік дағдылар мен қарым-қатынасқа байланысты дамудың негізгі кезеңдері жетіспейтін немесе кешігіп көрінетін кезде қойылады. Виртуалды аутизм кез келген жаста пайда болуы мүмкін. Бірақ дабылды бала экран алдында шамадан тыс уақыт отырған кезде қағу керек.

Аутизмде кез келген ортада (үйде, мектепте, қоғамда) балада әлеуметтік қарым-қатынас пен өзара әрекеттесудің қиындықтары болады. Ол қайталанатын әрекеттерді орындай береді немесе нақты қызығушылықтарымен (мысалы, ойыншықтарды қатарға тізеді) айналысады. Олардың сенсорлық сезімталдығы жоғарылауы мүмкін. Ал виртуалды аутизм – мінез-құлық проблемалары, жеке қарым-қатынасты қажет ететін жағдайларда көбірек байқалады.   

Қалай оңалтамыз? 

Цифрлық медиа бала өмірінің де ажырамас бөлігіне айналды. Сондықтан виртуалды аутизмді жан-жақты бақылау өте маңызды. Бұл бақылаулар баланың әдеттері, әлеуметтік дағдылары, қарым-қатынас қабілеттері және жалпы мінез-құлқы туралы құнды ақпарат береді. Экран алдында өткізілген уақытты анықтау мамандарға виртуалды аутизммен байланысты мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.

Цифрлық аутизм – телефонның салдарынан баланың психикасының тежелуі, жасына сай дамымауы.

Алтынай Асқарқызы баламен әлеуметтік қарым-қатынасты ерте қалыптастырса, цифрлық аутизм деген проблема болмайтынын  атап өтті.

Виртуалды аутизмі бар балаларды қолдау, смартфонды ұстау уақытын азайту және дұрыс қарым-қатынас жасап, оған жылулық, махаббат беру жүре пайда болатын цифрлық аурудан оңалту жолында жасалатын басты қадам болмақ.

Ақерке Рағызбаева