Шығыс Қазақстанда шегірткелердің шабуылына тосқауыл қоятын арнайы қызмет жұмыс істейді, ал осы саладағы ерекше мамандық иелері аймақтағы ауыл шаруашылығын зиянкестерден қорғаумен айналысады. Күнделікті өмірде бұл мамандарға көп көңіл бөлінбегенімен, жаппай зиянкестер белсенділігі артып, шұғыл көмек қажет болғанда, олардың қызметі бірінші болып еске түседі. Белгілі болғандай, тарихта осындай маусымдық шегіртке шабуылдары аз болмаған, деп хабарлайды Altainews.kz тілшісі.

ШЕГІРТКЕ 12 ЖЫЛДА БІР РЕТ ҚАПТАЙДЫ

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Агроөнеркәсіптік кешендегі мемлекеттік инспекция комитетінің «Республикалық фитосанитариялық диагностика және болжамдар әдістемелік орталығы» РММ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының басшысы Мәди Бектеміровтің айтуынша, шегірткенің белсенділігі ең жоғары деңгейге жететін кезең 12 жылда бір рет оралып отырады. Кейбір есептеулер бойынша, бұл кезең 2024 жылға дәл келіп отыр. 

– Осыған байланысты биыл итальяндық прусқа қарсы химиялық өңдеу жұмыстарын 9,5 мың гектар аумақта жүргізу жоспарланған еді, – дейді Мәди Бектеміров. – Оның ішінде Алтай ауданында – 400 гектар, Самар ауданында – 1 400 гектар, Зайсан ауданында – 3 100 гектар, Катонқарағай ауданында – 1 400 гектар, Тарбағатай ауданында – 1 200 гектар, Күршім ауданында – 2 000 гектар. Шегірткелер негізінен жайылымдар мен шабындықтарда кездеседі. 

Филиал мәліметтері бойынша, Күршім және Самар аудандарында үйірлі азиялық шегіртке шамамен 9 000 гектар аумақта пайда болады деп болжанған. 

Сонымен қатар, Самар ауданында зиянкестердің тағы 1 000 гектар аумақта пайда болу мүмкіндігі айтылған. 

– Көктемде үйірсіз шегірткенің белсенділігі 24 100 гектар аумақта артады деп болжанған еді, – деп жалғастырды филиал басшысы. – Нақты айтқанда, бұл Зайсан, Күршім, Тарбағатай, Ұлан және Алтай аудандарында байқалады. 

Дегенмен, мамандардың қажырлы еңбегінің арқасында шегірткенің жаппай қаптауының алдын алу мүмкін болды.

БЕС АЙЫРМАШЫЛЫҚТЫ ТАП 

Тәжірибесі жоқ адамдардың көкейінде мынадай сұрақ тууы мүмкін: үйірсіз және үйірлі шегірткелердің айырмашылығы неде? Бұл сұраққа нақты жауапты тек мамандар бере алады. 

– Үйірлі шегіртке қатарына итальяндық прус жатады, – деп түсіндіреді Мәди Бектеміров. – Ал үйірсіз шегірткелерге қарапайым шегірткелер кіреді. Мысалы, крестовичка, үлкен және кіші крестовичка, Фишер шегірткесі, Атбасар шегірткесі, әртүрлі шекшек түрлері. Олар, негізінен, шабындықтар мен жайылымдарда кездеседі. 

Ал енді итальяндық прус пен азиялық шегіртке туралы кейбір ерекшеліктерді атап өтейік. Бұл екі түр бірнеше белгілері бойынша бір-бірінен ерекшеленеді. Азиялық шегіртке көбінесе су қоймаларының жанында, қамыс арасында кездеседі. Итальяндық прус, керісінше, жасыл шөп көп өсетін, жаңбыр суымен ғана қоректенетін құрғақ жерлерді ұнатады. Итальяндық прус личинкаларының түсі қара болады. Ал азиялық шегірткенің личинкалары қызғылт қоңыр, кірпіш түстес келеді. Итальяндық прус өскеменде сұр түске енеді. Азиялық шегіртке жасыл түске өзгереді. 

Осылайша, үйірлі және үйірсіз шегірткелердің айырмашылықтарын олардың тіршілік ету ортасынан, түсінен және сыртқы ерекшеліктерінен анық байқауға болады.

ЗИЯННЫҢ ШЕКТІ МӨЛШЕРІ ҚАНДАЙ?

Сарапшылардың пікірінше, экономикалық шекті мөлшерден асқан кезде – яғни, бір шаршы метрге 10-нан астам шегіртке түссе, шегіртке қауіпті болып, шабындық пен жайылымға үлкен зиян келтіруі мүмкін. Бұл жәндіктер личинка кезеңінде айналасындағылардың бәрін жейді. Сондықтан Шығыс Қазақстанда мамандар маусым шыңында онымен белсенді түрде күресіп, олардың санын азайтуға тырысады.

– Бұл мақсаттарға облыс бюджеті есебінен қаражат бөлінеді, – деп хабарлайды Мәди Бектеміров. – Бағдарламаның әкімшісі – Шығыс Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы басқармасы, ол үйірлі емес шегірткемен күреске қаражат бөледі.

Ал үйірлі шегірткемен күресті қаржыландыру республикалық бюджеттен жүзеге асырылады. Мемлекеттік сатып алу рәсімдері жүргізілді, қажетті қаржы қарастырылған. Химиялық өңдеу бойынша тиісті қызмет көрсетушілер алдын ала анықталған, бұл мәселе бойынша Шығыс Қазақстан облысында толық айқындық бар.

Мамандардың айтуынша, алдын ала әзірленген схема бойынша, егер Шығыс Қазақстанда экономикалық шекті мөлшерден асқан шегірткенің саны тіркелсе, Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігіне хабарлама жіберіледі. Сол хабарлама негізінде ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің мемлекеттік инспекция комитеті біздің өңірге қызмет көрсетушілерді жіберіп, шегірткені химиялық өңдеуден өткізеді.

АРАМШӨПТЕРДЕН ҚАЙТСЕК АРЫЛАМЫЗ?

ЗЗиянды организмдерден бөлек, өңірдің агроөндірістік кешеніне түрлі зиянды арамшөптер мен карантиндік объектілер де қауіп төндіреді. Олармен қазіргі уақытта облыстағы шаруа қожалықтары мен фермерлік шаруашылықтар белсенді түрде күресуде.

– Ерекше қауіпті карантиндік объектілер қатарына қыша пен повилика өсімдіктері кіреді, – деп хабарлады Мәди Бектеміров. – Қыша негізінен Ұлан ауданы мен Самар ауданында үлкен аумақтарды қамтиды. Сондай-ақ, Зайсан, Катонқарағай, Шемонаиха аудандарында да оның жеке ошақтары бар. Жалпы Шығыс Қазақстан облысында қышамен қамтылған алаңдар 2 543 гектарды құрайды.

Оның мәліметі бойынша, Шығыс Қазақстанның көркем табиғи аймақтары белгілі бір қауіпке ұшырауда. Катонқарағай ауданындағы ағаштардағы сібірлік жібекқұрт зиянкестерінің суреттері көрсетілді. Олармен жергілікті орман шаруашылығы мекемелері күресуде, себебі бұл зиянкестер тайга ағаштарының қабығына ұя салуда. Олар бұған дейін де табылған, сондықтан жергілікті атқарушы органдар оларды жою бойынша жұмыс жүргізуде.

– Тағы бір зиянды өсімдік табиғатқа айтарлықтай зиян келтіруі мүмкін, сондықтан ешқашан қолайлы деп есептелмейді, бұл – повилика. Повилика облыс бойынша 57 гектар аумақта таралған, – деп жалғастырады біздің сұхбатшымыз. – Негізінен ол түрлі жолдар бойында, Ұлан, Катонқарағай, Алтай аудандарында өседі.

Облыс мамандары онымен қашан және қалай күресу керектігін біледі. Қолайлы уақыт – шілденің аяғы, тамыздың басы, дәл осы уақытта повиликаны жою бойынша шаралар жүргізіледі. Оған жол қызметтері жауапты, олар химиялық өңдеу жүргізу және зиянды арамшөпті жою бойынша білікті мамандарды тартады.

Қазір сондай-ақ Шығыс Қазақстанның басты астықты аудандарында, Шемонаиха, Глубокое және Алтай аудандарында егістік алаңдарының 3,5 мың гектарында өсетін арамшөптердің бірі – шалғынды көбелекпен күресу маңызды болып тұр.

Фитосанитарлық диагностика және болжаулар бойынша мемлекеттік инспекция комитеті ШҚ филиалы өкілдерінің айтуынша, облыстағы жағдай соңғы жылдары тұрақты болып қалуда.

– Қазір Күршім ауданындағы жағдайға жіті назар аударылуда, – деп бөлісті Мәди Бектеміров. – Бұл кадр мәселесіне қатысты. Аудандық филиалда қызметкерлер аз, жұмыс істейтін адамдар тапшы, ал ауыл шаруашылығындағы жұмыс өте жауапты әрі маңызды.

Қызметкерлердің басқа экономикалық салаларға, білім беру жүйесіне немесе мемлекеттік қызметке кетуінің себептері – төмен жалақы, әлеуметтік пакеттердің жоқтығы, жеңілдіктер мен ынталандырулардың болмауы.

– Шынымды айтсам, қызметкерлердің жалақысы соңғы жылдары көтерілген жоқ, – дейді филиал басшысы. – Бүгінде мамандардың орташа жалақысы айына 150-180 мың теңге. Кадрларды тарту және даярлау бойынша біз білім беру мекемелерімен байланыс орнаттық, бұл жұмыс бір күнде шешілетін мәселе емес.

Оперативті жағдайға келетін болсақ, ұжым тапсырмаларды шешуге дайын, өз транспорты бар және қажетті жанармаймен қамтамасыз етілген. Ұжымның негізгі жұмысы алда, маусым басталғанда қыза түседі.

Тайыр Сапарғалиев

Аударған – Ержан Әбіш