Өскемен қаласындағы №1 емхана мамандары скринингтік зерттеулердің маңыздылығын түсіндіріп, осы бағытта жүзеге асырылып жатқан жұмыстар туралы айтып берді. Қазіргі уақытта скрининг зерттеулері тек міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру (МӘМС) және тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі (ТМККК) шеңберінде ғана емес, сонымен қатар халықтың денсаулығын жақсартуға бағытталған кешенді іс-шаралардың бір бөлігі ретінде де маңызды рөл атқаруда. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен денсаулық сақтау саласына ерекше көңіл бөлініп, оның ішінде скринингтік тексерулердің тиімділігін арттыруға бағытталған қадамдар жасалуда, - деп хабарлайды Altainews.kz тілшісі.

Скрининг – ауруларды ерте сатысында анықтау үшін жүргізілетін жүйелі тексерулер жиынтығы. Бұл әдіс халықтың денсаулығын қорғау мен ауруларды алдын ала анықтау үшін үлкен маңызға ие. Мемлекет басшысы еліміздің денсаулық сақтау жүйесін жетілдіру мақсатында, әсіресе, халықтың қартаюы мен созылмалы аурулармен күресу тұрғысынан осы тәсілдерді енгізуге ерекше назар аударуда. Қазірдің өзінде елімізде 40 жастан асқан азаматтар арасында глаукоманы, қант диабетін және басқа да ауруларды ерте сатысында анықтау мақсатында арнайы скринингтік бағдарламалар жүзеге асырылуда.

Өскемендегі емханада скринингтік зерттеулер қалай жүргізіледі?

Өскемен қаласының №1 емханасында скринингтік зерттеулер барлық қажетті шаралар мен жоспарларға сәйкес жүргізіледі. Бұл зерттеулер мемлекеттік бағдарламалар аясында тегін немесе сақтандыру жүйесі арқылы қолжетімді болып отыр. Скринингтік зерттеулердің басты мақсаты — қауіпті ауруларды ерте кезеңде анықтап, алдын алу шараларын дер кезінде қабылдау.

Скринингтік тексерулердің біріншісі — бұл, әрине, жүктілік кезінде жүргізілетін пренатальды скрининг. Бұл тексеру жүктіліктің алғашқы үш айында жасалады және оның мақсаты — ұрықтың дамуында ауытқулар мен патологияларды анықтау. Пренатальды скринингтің арқасында болашақ анасы мен баласы үшін қажетті медициналық көмек көрсетіліп, ұрықта пайда болатын хромосомалық аурулардың алдын алу мүмкіндігі болады. Бұл әдіс ерте кезеңде ана мен баланың денсаулығын қорғауға ықпал етеді.      Алғаш рет скринингтен немесе тексерулер мен талдаулардың бүкіл кешенінен шақалақ анасының құрсағында жатқанда өтеді. Ол болашақ ананың жүктілігінің бірінші триместрінде (үш айында) жүргізілгендіктен пренатальды деп аталады.

Ұрықтың диагностикасы мамандарға нәрестеде туа біткен патологиялар мен дамуындағы ауытқушылықтарды жоғары дәлдікпен анықтауға мүмкіндік береді. Сондықтан пренатальды скрининг  ананың жүктілігі кезінде ұрықтың барлық маңызды органдарын тексеруді қамтиды. Бұл нәрестеде хромосомалық аурулардың даму қаупін жүктіліктің ерте кезеңінде анықтайтын әдістердің бірі.

Пренатальды скрининг болашақ ананың жүктілігінің бірінші триместрінде міндетті түрде жүргізіледі және ұрықтың барлық маңызды органдарын тексеру арқылы баланың денсаулығын бағалауға мүмкіндік береді. Бұл зерттеу ұрықтағы даму ақауларын, оның ішінде хромосомалық аурулар мен туа біткен патологияларды жоғары дәлдікпен анықтауға мүмкіндік береді. Ерте анықталған ауруларды емдеу шараларын уақытылы қабылдау арқылы болашақта ауыр салдарлардан аулақ болуға болады. Оның айтуынша, ерте кезеңдерде жүргізілген генетикалық зерттеулер ұрықтың қалай дамып келе жатқанын айқын көрсетеді. Бірақ өмірде ғажайыптар да болады, барлық тексерулер  нәрестеде Даун синдромы барын көрсетсе де, дені сап-сау бала туған кездер кездеседі.

Пренатальды скрининг кезінде ұрықта туа біткен жүрек ақауын анықтауға болады. Ол үшін болашақ ананың жүктілігінің әртүрлі кезеңдерінде бірнеше ультрадыбыстық зерттеулер жүргізіледі, әртүрлі  мамандар оны  әр түрлі аппараттарда жүргізеді.

Диагноз расталса, онда бұл баланың тууы ерекше бақылауға алынады. Егер ақау аса қауіпті болмаса, онда әйел Өскемендегі Ана мен бала орталығында босанады. Ерекше қиын жағдайларда сәбидің дүниеге келуіне еліміздің үздік мамандары көмектесу үшін ананы  Астанаға алдын ала жібереді.

Неонатальды скрининг

Нәресте екінші скирингтен туа сала перзентханада өтеді. Бұл жолы да шақалақтың дамуындағы патологиялар мен туа біткен қауіпті аурулардың бар-жоғы мұқият зерттеледі. Олардың ішінде гипотиреоз және фенилкетонурия бар.

Гипотиреоз – бұл  эндокриндік жүйенің ауруы, қалқанша безінің гормондарының жетіспеушілігі. Бұл гормондар метаболизмді реттейді, эмоционалды фонға,  ағзаның стресске төзімділігіне әсер етеді. Олардың жетіспеушілігі денсаулықтың ауыр проблемаларына: жүрек пен бүйректің дұрыс жұмыс істемеуіне, семіздікке, иммунитеттің төмендеуіне және бедеулікке әкелуі мүмкін.

Фенилкетонурия – бұл тұқым қуалайтын ауру, фенилаланин аминқышқылдарының алмасуының бұзылуы. Уақытында және дұрыс ем алмаған нәрестелерде  ақыл-ой кемістігі мен әртүрлі психикалық бұзылулар кездеседі.

Жаңа туған бөбектерге перзентханада  тағайындалатын тағы бір маңызды зерттеу - ол офтальмологиялық скрининг. Оны барлық шала туған шараналар міндетті түрде өтеді. Мерзімінде туған нәрестелерге мұндай скрининг егер көру қабілетінің бұзылуына күдік болса ғана жүргізіледі. Балалар офтальмологы бөбектің көз түбін ультрадыбыстық аппаратта тексереді.

Сонымен қатар перзентханада аудиометрия деп аталатын арнайы аппаратпен нәрестенің есту қабілетін тексереді. Есту қабілетінің бұзылуына күдік болған жағдайда баланы алты жасқа толғанға дейін есепке алады және қайта тексереді. Болашақта мұндай науқас өмір бойы бақыланады. Егер диагноз расталса, онда баланы сурдолог маманы есепке алып, оған тиісті ем тағайындалады.

Мектеп жасына дейінгі және оқушы балалар да назарда

Мамандардың айтуынша, ай сайынғы тексерулер мен бір жасқа дейінгі барлық балалар міндетті түрде өтетін скрининг өте маңызды. Тар бейінді мамандар – невропатолог, офтальмолог, хирург, эндокринолог және басқа да бірқатар дәрігерлердің талдаулары мен кеңестері баланың жасына сәйкес дамуын бақылауға және ықтимал патологияларды ерте кезеңдерде анықтауға мүмкіндік береді.

Мектеп жасына дейінгі балаларды профилактикалық тексерулерден өткізу де маңызды. Бүлдіршіндер үш жастан бастап жылына бір рет өтеді. Тар бейінді мамандардың тексеруінен 3, 6, 10, 12 және 15 жастағы балалар міндетті түрде өтуге тиіс.

Александр Осколков атап өткендей, әдетте 15 жастағы жасөспірімдерді кәсіби тексеруден өздері оқитын мектептерінде өткізеді. Бұл - балалардың денесі толысып, гормондардың деңгейі көтерілетін маңызды кезеңдердің бірі. Сондықтан жасөспірімдер 15 жасында қарапайым мамандардан басқа гинеколог пен урологтың кеңесін алып, алғаш рет өкпе флюорографиясын жасайды.

Балалар мен жасөспірімдердің барлығы, тіпті олардың ата-аналары баланың дені сау екеніне сенімді болса да, скринингтер мен кәсіби тексерулерден өтуге тиіс. Өйткені мұндай тексерулер шартты түрде дені сау тұрғындар арасында қауіпті ауруларды анықтау мақсатында жүргізіледі, тіпті оның  алғашқы белгілері болмаса да. Ауруды ерте анықтау оның асқынуын болдырмауға және кей кезде адамның өмірін сақтап қалуға мүмкіндік береді.

Ересектерге арналған алты скрининг бар

Қазақстанда ересек тұрғындар арасында да скринингтік тексерулер жүргізіледі. Сондықтан елімізде скринингтік тексеруден өтетін бірнеше мақсатты топ анықталған.

Маман скринингтен өту үшін міндетті медициналық сақтандыру жүйесінде сақтанушы мәртебесіне ие болу қажет екенін еске салды.

Скринингтер тексерулер қарастырылған белгілі бір жас тобына жататын азаматтарға тағайындалады. Егер ағымдағы жылы пациент тізімге енгізілсе, учаскелік медбике оны скринингке шақырады және оған қалай дайындалу керектігін түсіндіріп береді.

Ересектерге арналған скринингтердің бірі 30 мен 70 жас аралығындағы ерлер мен әйелдер арасындағы мінез-құлық қауіп факторларын ерте анықтау мақсатында жүргізіледі. Сондай-ақ тексерулер артериялық гипертензияны, жүректің ишемиялық ауруын, қант диабетін, глаукоманы және онкопатологияны ерте диагностикалауға бағытталған. Мұндай скрининг төрт жылда бір рет жүргізіледі.

Обырдың алдын алу үшін

Онкологиялық ауруларды ерте және қатерлі ісікке дейінгі кезеңдерде анықтау үшін бірқатар арнайы скринингтер жүргізіледі.

Атап айтсақ, 30 жастан 70 жасқа дейінгі әйелдерді төрт жылда бір рет жатыр мойны обырын ерте анықтауға тексереді. Патологияға шамалы күдік туындаған жағдайда пациент «жасыл дәліз» бойынша қосымша тексерулерге және онкологтың кеңесіне жіберіледі.

Скринингтің тағы бір түрі 40 пен 70 жас аралығындағы әйелдерде сүт безі қатерлі ісігін ерте анықтауға арналған. Оның мәні – қыз-келіншектер екі жылда бір рет маммографиялық тексеруден өтеді. Маммографиялық суретке талдау екі рет жасалады: алдымен емханадағы рентгенолог қарайды, содан кейін суретті онкологиялық орталықта әріптесі оқиды. Осыдан кейін ғана нақты диагноз қойылады.

Скринингтің тағы бір түрі – колоректальды қатерлі ісікті (тоқ ішек қатерлі ісігі) ерте анықтау – 50-70 жас аралығындағы ерлер мен әйелдер арасында екі жылда бір рет жүргізіледі.

Скринингтік зерттеулердің маңыздылығын атап өткен жөн. Бұл әдіс тек жекелеген адамдар үшін ғана емес, бүкіл қоғам үшін пайдалы. Себебі, ерте кезеңде анықталған ауруларды тиімді емдеу, оларды бақылауда ұстау және алдын алу шараларын қабылдау арқылы мемлекетке ауыр аурулардың салдарынан туындайтын медициналық шығындарды азайтуға мүмкіндік береді. Осылайша, скрининг қоғамдық денсаулықты сақтауда маңызды рөл атқарады, сондай-ақ, мемлекетке жүктемені азайтуға да ықпал етеді. Скринингтік зерттеулер бірқатар ауыр және қауіпті ауруларды дер кезінде анықтап, дерттің алдын алуға көмектеседі. Олар неғұрлым ерте анықталса, жазылу кепілдігі де соғұрлым жоғары болатынын есте ұстау керек.

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев денсаулық сақтау саласын дамытуға баса назар аударып, бұл бағыттағы бірқатар реформаларды жүзеге асыруда. Бұл реформалар әсіресе алдын алу шараларын күшейту, халықтың түрлі ауруларға деген саналы көзқарасын қалыптастыру мақсатында іске асырылуда. Қазақстанда медициналық сақтандыру жүйесі енгізілгеннен кейін, скринингтік тексерулерге қатысу мүмкіндігі әрбір азамат үшін тегін және қолжетімді болуда. Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының көмегімен скринингті барлық азаматтар өтеді. Бұл шаралар халықтың денсаулығын сақтау мен нығайтуға бағытталған және көпшіліктің өз денсаулығына жауапкершілікпен қарауына ықпал етеді.

Скринингтік тексерулердің болашағы өте зор, өйткені олардың тиімділігі мен маңызы жыл өткен сайын артып келеді. Мемлекет осы бағытта қажетті инфрақұрылымды дамыту үшін жұмыс жасап, денсаулық сақтау саласында жаңа технологияларды енгізуді жалғастыруда. Сонымен қатар, халықтың денсаулығын қорғау мақсатында тексеру шараларының санын арттыру да жоспарлануда. Жалпы, скринингтің маңызы тек ауруларды ерте анықтауда ғана емес, сондай-ақ, қоғамдағы медициналық мәдениетті арттыруда да ерекше орын алады. Бұл денсаулық сақтау саласындағы үздіксіз өзгерістер мен жаңашылдықтардың нәтижесі болып табылады.

 Айна Ескенқызы