KZ
Өскемен
+6°
облачно с прояснениями жел 6 м/с, ОШ
488.45 529.19 5.04

Несиеге тәуелділік – заманымыздың жаңа дерті ме?

12.01.2024, 17:44 262 Айна Ескенқызы

Соңғы кездері қоғамда тағы бір дерт пайда болды.   Жылдам несие алып, қарызға белшесінен батып жүрген жастардың саны артуда. Бір басында он бес-жиырма несиеге дейін бар студенттердің қарыздарын ата-аналары төлеп, шақшадай бастары шарадай болып жүр. Сонда бұл не? Қаржылық сауатсыздық па, жоқ әлде жеңіл пайда табамын деп ойынқұмарлыққа салынудың салдары ма немесе несие алмаса тұра алмайтын тәуелділікке шалдығу ма? Біз осы мәселелерді Шығыс Қазақстан облысы психикалық денсаулық орталығының директоры, психиатр-дәрігер Мирхат Мұқышевпен талдап көрдік.

 

Қарыз алдың – қайғы алдың

 

Психиатр Мирхат Мұқышев несие алу мен ойынқұмарлылықты бөлек-бөлек талдау керек деген пікірде.

– Несие алу – ол бір проблема, лудомания – басқа мәселе. Адамдардың өз қаржылық мүмкіндіктерін шамаламай несие алуы  медициналық ауру болып саналмайды, – дейді Мирхат Хасенұлы. – Адамдар психотерапевтке «мені несие алудан емдеңізші» деп ешқашан бармайды. Маған ондай өтінішпен бірде-бір адам келген емес. Несие – әлеуметтік-экономикалық мәселе, оны психиатрия зерттемейді. Тәуелділікке келсек, химиялық тәуелділік, яғни психотроптық заттарды қолдану және химиялық емес тәуелділік болады. Соңғысына өмірден мысалдар өте көп. Мысалы, үнемі жұмыс туралы ойлап, жұмыс істемесе тұра алмайтындар бар, бұл психологияда аддиксация ретінде қаралады. Ал несие алуға тәуелділік туралы беделді пікір айту үшін бұл мәселені алдымен толық, жан-жақты зерттеу керек. Жоқ дегенде әлеуметтік зерттеулер жүргізілуге тиіс.

Психиатр-дәрігер несие алуға тәуелділік туралы айтпас бұрын, алдымен несиелердің не мақсатта алынғанын анықтау қажет деп санайды. Бәлкім студент ол қаражатты бір қажеттіліктерін өтеу үшін, мысалы смартфон сатып алу үшін алды немесе одан біреу ақша бопсалап жүр. Осындай жағдайда ол бір несиені екінші несиемен жауып, үлкен қарызға кіріп кетеді. Сол кезде оның психо-эмоциялық жағдайы өзгеріп, депрессияға шалдығуы мүмкін.

– Әдетте ата-аналар психологқа баласының мінез-құлқында өзгеріс барын байқағанда ғана келеді. Бұл оның несиесін қайтара алмай күйзеліске түсуінен болуы мүмкін. Бірақ лудомания ешқашан несие алудан басталмайды. Ешкім де бүгін екі миллиондық несие алып, ертең ойынға тігейін демейді. Барлығы қолындағы ақшасын салып, содан бастайды, – деп түсіндірді Мирхат Хасенұлы.

Маманның айтуынша, ең үлкен қиындық ұтыс шыққан жағдайда туындайды. Бірден, оның үстіне бірнеше рет шыққан ұтыс адамды «оңай олжа табуға болады екен» деген жаңсақ ойға жетелейді. Егер алғаш ойында ұтылып қалса, мейлі жиырма мың теңгеге болсын, ол ойланады. Әрине, бұл сома өте қомақты қаражат емес, ол үшін өзіне қол жұмсай қоймас, бірақ қалтасына салмақ салары сөзсіз, ал қатарынан бірнеше рет ұтылса, ол бұл тірліктің ақымақтық екенін түсініп, тоқтауы мүмкін.

Қазір біздің өмірімізде жастарды ғана емес, ересек адамдарды дұрыс жолдан тайдыратын, жеңіл пайдадан үміттендіретін ұтыс ойындары, компьютерлік ойындар, тотализаторлар қадам басқан сайын алдымыздан шығады. Жарнамалары жарқ-жұрқ етеді, көшелердегі үлкен баннерлерден де көреміз. Тіпті технологияның дамығаны соншалықты, енді казиноға бару немесе ойын автоматтарын іздеудің де керегі жоқ. Өйткені қазір лудомания атты тұзаққа телефон арқылы да түсіп қалуға болады.

Желіден керегіңді іздеп, тіпті кино көрейін десең де, «интернет арқылы бәс», «интернет казино» деген жарнама алдыңнан атып шығады. Көрмейін десең, фильмің қосылмайды. Телефон немесе интернетке кіретін трафигың болмаса, түнімен істейтін букмекерлік орталықтар бар. Қысқасы, құмар ойындар шырмауықтай шырмап, адымыңды аштырмайды.

Бірнеше ұтыс ұтқан адам біртіңдеп осы ойынға мүлде кіріп кетеді. Өзінің жолыболғыштығына күмәнсіз сенген ол кез келген ұтысқа қатысып, бәс тігіп, мазасыз күй кешеді. Ұтылып қалса, «қалай да ұтуым керек» деп, досынан, таныстарынан қарыз алып, оларға үстеме пайызбен қайтаруға уәде беріп, ұтыс шықпай жатса, жалма-жан ақша іздеп, әуре-сарсаңға түседі. Бұл бір күнде болатын нәрсе емес. Ойынға кіргеннен кейін бірнеше ай өткенде осындай жағдайға жетуі мүмкін. Пайызы аспандап тұрған жеңіл несиелерді де осы кезде алып жібереді.

Лудомандардың портретіне келсек, мұндай адамдар тұйық, басқалармен көп араласпайды, айналасындағылар олар туралы ештеңе білмейді. Өмірде сәтсіздікке ұшыраған адам болғанымен, бір жолы болатынына сенімі күшті, сыртқы агрессияға бейім емес. Осындай топтағы жандар ойынқұмарлыққа салынып кетуі ықтимал. Өкініштісі, оның лудоман екенін жақындары тым кеш түсінеді. Туыстары онда кенеттен көп қаражат пайда болғанда, ол қайдан келді деп ойланбайды. Былай қарасаң, қоғамдағы статусы өзгерген жоқ, табысы жоғары қызметке тағайындалған жоқ. Бірақ ақша пайда болды. Қайдан келді? Оңай келген ақша желмен ұшып қайта кетеді.

 

Мінез-құлықты өзгертетін таблетка болмайды

 

Мирхат Хасенұлы лудоманиядан емделу үшін пациенттің өзінің сенімі, ниеті болуы керектігін айтады. Медикаментті тек депрессиядан шығу үшін тағайындайды, жалпы психотерапевтік сеанстармен емдейді.

– Ойынқұмарлықты жеңуге болады, егер адам ол проблеманың бар екенін мойындаса және өзінің ниеті болса, – деп жалғастырды психиатр. – Туыстары бір жолы қарызын жауып бергеннен ештеңе өзгермейді. Себебі, оның жеңіске деген сенімі әлі жоғалған жоқ. Тек тыйым салу арқылы қойғызу да мүмкін емес. Адамда андреналин бөлінетіндей, ләззат алатындай басқа бір әуестенушіліктер пайда болуы, мінезі өзгеруі керек.

«Батпандап кірген ауру мысқалдап шығады» демекші, психиатр бір ғана сеанстан нәтиже шықпайтынын, оңалту көп уақытты қажет ететінін айтады. Медикаменттер эмоционалдық жағдайын реттеуге ғана қолданылады екен.

– Мен пациенттеріме үнемі айтамын, мінез-құлықты өзгертетін, қарым-қатынасты жақсартатын, жағдайды түзейтін таблетка болмайды. Препарат тек эмоциялық жағдайды емдейді, – деп нақтылады дәрігер.

Мирхат Мұқышев Қазақстанда жалпы ойынқұмарлық тақырыбының зерттелуі кенже қалып жатқанын қынжыла айтты.

– Елімізде осы салада деректер мен дәйектерге сүйене отырып айтып беретін сауатты эксперттер жоқ, тәуелсіз зерттеулер жүргізетін мектеп не жүйе қалыптаспаған. Лудомания мәселесі баяғыдан белгілі болғанымен, оған тек Президент айтқанда ғана назар аударыла бастады, – дейді Мирхат Хасенұлы. Статистикаға сұйенсек, еліміз бойынша ойынқұмарлыққа шалдыққан он (!) адам ғана ресми есепте тұр. Нақты саны бұдан әлдеқайда көп екені түсінікті. Бірақ мамандарға сонша пациент қана қаралған.

– Не себепті біздің мамандарға келмейді? Өйткені психиатрия  қызметі оларға көмектеспейді, қайта проблемалар тауып береді. Біздегі жүйе – жазалаушы, мәселерді шешу үшін емес, қайта оларды тудыру үшін құрылған сияқты. Біздің қабылдауымызға келсе болды, психиатр мамандар бірден тіркеуге алады деп қорқады пациенттер. Егер есепке алынса, өмірінде көптеген кедергілерге жолығады, мысалы көлік басқаруға құжат бермейді, жұмысқа орналасуы да екіталай, – деп жалғастырды психиатр. – Менің мамандарым, шындығын айтқанда,  лудомандармен қалай жұмыс істеу керектігін білмейді, себебі оларда емдеу тәжірибесі жоқ, ойынқұмарларға нақты көмек қажет, тәжірибе болмағасын, қалай көмектеседі? Жоғарыда айттым, ойынқұмарлар бізге келуден қорқады. Әрине, біз келген пациенттердің барлығын тіркей бермейміз, бірақ адамдарда сондай пікір қалыптасқан. Кейбіреулері жеке психиатрлардың қабылдауына барғанды жөн санайды. Олар көп емес, оның үстіне олардың барлығын да  білікті деп айта алаймын. Дегенмен жеке танитын және репутациясы жақсы маманға жазылуға тырысады. Ал оларға кезекті ұзақ күтуге тура келеді әрі ақысы да қымбат.
 

Алаяқтарға профессорлар да алданады

 

«Іскер ісі» әлеуметтік жобасының басшысы Бибінұр Шералиева таяуда берген сұхбаттарының бірінде қаржыгер мамандығын меңгеріп жүрген үшінші курс студентінің шағын несиелік ұйымнан он төрт несие алғанын айтты. Тіпті еліміздегі беделді деген жоғары оқу орнының екі бірдей профессоры да телефон арқылы алаяқтарға алданып, екінші деңгейлі банктен миллиондаған теңге несие алып жіберген. Математика саласының ғалымдары мен болашақ қаржыгер қаржылық сауатсыз болды деуге сену қиын.

Бұл жерде әңгіме тұзаққа түсіп қалғандардың жеке басында емес. Мәселе осындай шағын несиелердің оңай берілуінде. Шағын несие беретін ұйымдар клиенттің басқа несие-қарызы бар-жоғына, оны өтеу мүмкіндігіне қарамастан үсті-үстіне бере береді. 

– Біз Үкіметке заңнамаларға жиырма бір жасқа толмаған жастарға ешқандай несие бермеу, несиесі көптерге несие бұғаттауын қосу туралы өзгерістер енгізуді ұсындық. Биыл дипломын алған талай жас жұмысқа орналаса алмай жүр. Өйткені несие қарыздарын өтемегендіктен олардың есепшоттары бұғатталған. Бұл бағытта да жұмыстар атқарып жатырмыз, – деген болатын Бибінұр Шералиева.

Екінші деңгейлі банктерден несие алу оңай емес. Бірақ телефонмен хабарласқан алаяқтар ғалымдарға жіберген құжаттардың сауатты толтырылғаны соншалық, көзі ашық азаматтардың өзінде ешқандай күмән тумаған. Сол себепті мамандар адамдарға интернет алаяқтықтан сақ болуға, телефон хабарламасы арқылы жіберілген сілтемелерге кірмеуге кеңес береді.

Қазір кез келген сауда үйінің кіре берісінде ойыншықтарды ұтып алуға болатын ойын автоматтары орналасқан.  Бұл – азартты ойынмен жас ұрпағымыздың милары уланып жатыр деген сөз. Дүкенге ата-анасымен еріп келген балақайлардың өздері алдымен  сол жерден ойыншық ұтып көрмей, дүкенге кірмейді. Таныстарымыздың арасында балалары жолға, буфетке деп берген жүз-екі жүз теңгені осы жерге жұмсап жүргенін айтқандары да бар. Бұл проблеманы да дәл қазір қолға алып, тойтарыс бермесек, ертең санасы қазірден уланған жеткіншектерді не күтіп тұрғанын ойлаудың өзі қиын.

Біздің Instagram парақшамызға жазылыңыз

Жаңалықтарды ең бірінші болып оқыңыз

жазылу
Кликните на изображение чтобы обновить код, если он неразборчив