2015 жылы елімізде насыбайды сату мен қолдануға заңмен тыйым салынған болатын. Алайда бұл шектеулерге қарамастан, аталмыш зиянды әдет жастар арасында әлі де кеңінен таралуда. Бұл – қоғамды алаңдататын маңызды мәселелердің бірі. «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» кодексте шекпейтін темекі өнімдерін, соның ішінде насыбайды өндіруге, әкелуге, сатуға және таратуға тыйым салынған. Осыған қарамастан, зиянды өнімнің заңсыз айналымы тоқтар емес.

Қазақстанның полиция қызметі насыбай саудасымен жүйелі түрде күрес жүргізіп келеді. Бұл бағытта «Заң мен тәртіп» қағидатын қамтамасыз ету үшін ішкі істер органдары қоғам өкілдерімен бірлесе отырып, тұрақты түрде республикалық жедел-профилактикалық іс-шаралар ұйымдастырады. Насыбай қолдану бүгінгі күні әсіресе жастар арасында кең таралғаны байқалады. Зиянды өнімнің денсаулыққа тигізер залалы мен заңға қайшылығын ескерместен, жас буынның арасында насыбайдың тұтынылуы қоғам үшін үлкен қауіп тудырады.

Бұл тек құқықтық немесе денсаулық мәселесі ғана емес, сонымен қатар қоғамдық сананың төмендеуінің бір көрінісі. Заңның талаптарын орындау мен жастар арасында профилактикалық жұмыстарды күшейту – зиянды әдеттердің алдын алудың маңызды қадамы болмақ.

Жайма базардағы жағдай

Өскемендегі «Көк базардың» маңында темекі мен насыбай кедергісіз сатылуда. Бұл жерді өскемендіктер 10 жылдан астам уақыттан бері біледі екен. Бардық. Көрдік. Сатушымен де тілдестік...

Гүлдер мен шөптердің тұқымын сатып отырған жерде «бақша махоркасы» да, темекі де бар. Сатушыдан «дайын насыбай бар ма?» деп сұрадым. Ол маған «Насыбай бір-ақ жерде сатылады, ана бұрышты айналсаңыз, алдыңыздан шығады» деді. Жайма базарда ұсақ-түйек заттарды саудалап отырған әйелге жақындап, «насыбай керек еді» дедім. Ол мені дүңгіршекке ертіп келді. Ішінде насыбайдың неше түрі бар екен. Кішкене целлофан пакеттерге салынған.

Қысқасы, бұл жерде насыбай саудасы кедергісіз жүріп жатыр. Сатушы әйел өнімді көбінде жастар алатынын айтты. Қайдан келетіні, құрамы туралы қазбалап сұрай бастаған едім, ол секемденіп қалды да, жақтырмай қарады. Мен де «кешіріңіз, бір айналып келемін» деп шығып кеттім.

Осыдан кейін құқық қорғау қызметкерлерінен жұртқа мәлім осы нүктенің қалайша әшкереленбегенін, сатушының ешкімнен жасырынбай ашық сатып отырғанын түсіндіріп беруін өтінген едім.

Аға инспектор насыбайды өндіру және таратумен қоғам болып күресу керектігін айтты. Сол себепті тәртіп сақшылары заңсыз сауда орындарын әшкерелеуде азаматтардан көмек күтеді.

Өз қолымен ауру туғызып жүр

Әсіресе жастар арасында көп қолданылатын насыбайдың адам денсаулығына зияны туралы дәрігерлер дабыл қағып келеді. Оның зиянды әрі ұят әдет екенін Атырауда өткен Ұлттық құрылтайда Президент Қасым-Жомарт Тоқаев та айтты.

Наркологтың айтуынша, насыбайды оқу үлгерімі төмен немесе тұрмыстық жағдайы нашар балалар ғана қолданбайды, үлгілі отбасынан шыққан, оқу озаттары да пайдаланады. Сонымен қатар қыз балалар арасында шылым шегетіндер саны да артқан. Себебі түрі көп, иісі жағымды электронды темекі жасөспірімдер үшін сәнге айналған.

Шылыммен әуестенген жеткіншектер нашақорлыққа да ұрынуы мүмкін. Баласының темекі тартатынын білетін ата-ана  кейде тексеру үшін наркологтың қабылдауына алып келеді екен. Егер баланың зәрінде есірткіге тест тапсырғанда синтетикалық каннабиноидтар (анаша) немесе синтетикалық стимулятор есірткілер шықса, онда  ол баланы нарколог тіркеуге алып, бір жыл көлемінде бақылайды, психологпен жұмыс істейді. Егер бір жыл ішінде бәрі жақсы болса, жасөспірім тіркеуден шығарылады.

Алайда облыс орталығындағы «Вита-1» емханасының бас дәрігері Рая Рахимова шылым шегетіндер емханада есепте тұрады дегенге таңғалды.

Зардабы жемқорлықтан кем емес

Қоғам белсендісі Әділ Пішенов жастар арасында жемқорлықтың кесірі сияқты насыбайдың зияны туралы да түсіндіру жұмыстарын жүргізіп, кеселдің алдын алу керек деп санайды.

Қазір «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» кодексте шекпейтін темекі өнімдерін, оның ішінде насыбайды әкелуге, өндіруге, сатуға және таратуға тыйым салу көзделген. Өнімді заңсыз сатқаны үшін 25 АЕК мөлшерінде айыппұл салынады.

Салалық министрліктің мәліметінше, насыбайды сатудан бөлек, оны қоғамдық орындарда тұтынуға тыйым салынған. Атап айтқанда, білім беру мен денсаулық сақтау ұйымдары, мәдениет нысандары, қоғамдық тамақтану орындары, түнгі клуб, пойыз, ұшақ, әуежай, вокзал және аялдамаларда тұтынуға болмайды. Сондай-ақ мемлекеттік мекемелер, жұмыс орны, тұрғын үйдің кіреберісі, жанармай құю бекеті, балалар алаңы мен кәмелетке толмаған балалардың көзінше автокөлікте пайдалануға тыйым салынған. Аталған жерлерде тұтынған адамға 15 АЕК-ке, бір жыл ішінде қайталанған жағдайда 20 АЕК-ке дейін айыппұл салынады. Насыбайды тұтынған адам қоғамдық орында түкірсе, қоғамдық орынды ластағаны үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылады. Айыппұл көлемі – 5 АЕК, қайталанса, 10 АЕК мөлшерінде айыппұл төлейді.

Қылмыстық жауапкершілікке тарту керек

«Экокелісім» халықтың денсаулығын сақтауға және экологияға әрекет ету бойынша облыстық қауымдастығы» ЗТБ президенті Татьяна Чернышованың пікірінше, бұл кеселмен күресеміз десек, тиісті заңдарға тек вейп таратқандарды ғана емес, насыбайды сататындарды да қылмыстық жауапкершілікке тартуды көздейтін түзетулер енгізу керек. 

Насыбай саудасы мен тұтынуын тоқтату тек құқық қорғау органдарының ғана емес, бүкіл қоғамның міндеті. Жастардың денсаулығын сақтау және олардың зиянды әдеттерге әуестігін азайту – ел болашағына деген жауапкершіліктің белгісі.

Айна Ескенқызы